Bir Sivil Toplum Kuruluşu olmanın sorumluluğuyla, Elektrik Dağıtım dalında faaliyet gösteren 21 Elektrik Dağıtım Şirketinin tamamını temsil eden çatı kuruluş olarak, kamuoyunu gerçek bilgilendirmek hedefiyle ayrıntılı bir açıklama yapmayı istek ettik.
Elektriğin üretilmesinden vatandaşlarımıza ulaştırılmasına kadar ki uzun kıymet zincirinin en son halkası ve vatandaşlarımızın birinci muhatabı olarak, elektrik tarifelerinde yıl başında yapılan fiyat artışının tüm vatandaşlarımıza, esnafımıza ve sanayicimize getirdiği yükleri biliyor, reaksiyonlarını anlayışla karşılıyoruz. Faturalardaki artış karşısında vatandaşlarımızın yaşadıklarını, sürecin en yakından şahidi olan 100 bin kişilik elektrik dağıtım ailesi olarak bizler de hissediyoruz.
Ülkemiz için elektrik gücünün ne kadar hayati bir değeri olduğunu biliyoruz. Elektriğin kâfi, kaliteli, daima, düşük maliyetli ve etrafla uyumlu bir formda tüketicilerin kullanımına sunulması için uğraş gösteren bir bölümüz.
Maalesef bu devirde Elektrik Dağıtım Şirketlerine karşı haksız ithamlarda bulunulduğunu, Elektrik Dağıtım Şirketlerinin bu fiyat artışlarının münasebeti olarak gösterilerek birçok eksik ve yanlış bilgiye dayanan yorumlar ve açıklamalar yapıldığını görüyoruz.
Türkiye’nin her yerinde faaliyet gösteren 21 Elektrik Dağıtım Şirketinin hepsi lisansa tabi olup, tüm faaliyetleri, sarfiyat ve gelirleri Güç Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından düzenlemeye ve denetlemeye tabidir.
Hatta bu şirketlerin işlettikleri varlıkların hepsinin mülkiyeti kamuya ilişkin olup, lisans mühletleri boyunca Elektrik Dağıtım Şirketleri bu varlıkları işletmek, yeni yatırımlarla genişletmek ve tüketicilere kaliteli hizmet sunmaktan sorumludur. Bu kapsamda Türkiye’deki 21 elektrik dağıtım bölgesi 14 farklı yatırım kümesi tarafından işletilmektedir. Bu Elektrik Dağıtım Şirketleri ve yatırım kümelerinin kimileri halka da açık olup, ikisi memleketler arası olmak üzere 20’den fazla yatırımcı bu bölüme yatırım yapmıştır.
“Elektrik Dağıtım Şirketlerinin” ve tıpkı yatırımcı kümesinin altında bulunan ve tıpkı bölgede faaliyet gösteren “Görevli Tedarik Şirketlerinin (GTŞ)” faaliyetleri, özel kesim marifetiyle yürütülen kamu hizmeti niteliğindedir. Dağıtım ve Vazifeli Tedarik Şirketleri yasal olarak birbirlerinden ayrışmışlardır.
Bu faaliyetler büsbütün düzenlemeye tabidir. Elektrik Dağıtım Şirketlerinin gelirleri, elektrik tarifelerinden bağımsız bir halde, Düzenleyici Kurum EPDK tarafından, rasyonel maliyetleri hesaplanarak ve tüketici yararı gözetilerek şeffaf bir halde beş yıllık periyotlar için belirlenmektedir.
Özetle; elektrik tarifeleri ile ilgili Elektrik Dağıtım Şirketlerinin hiçbir belirleyici rolü yoktur.
EPDK’nın belirlediği düzenlemeye tabi elektrik maliyetini etkileyen ve faturalar üzerinde görünen 3 bileşen şunlardır:
- Enerji Bedeli: “Enerji üretim maliyeti” faturanın ana maliyet ögesi olup; mesken faturaları içindeki hissesi ortalama 60’dır.
Bu maliyet elektrik talebi, elektrik arzı ve emtia fiyatlarına nazaran çok değişken seyretmektedir. Bilhassa elektrik üretimi için ithal edilen doğal gaz ve kömürün milletlerarası fiyatları ve döviz kuru en değerli maliyet ögesidir. Yağışlara bağlı hidroelektrik üretimi ve yenilenebilir güç kaynaklarından üretilen gücün ölçüsü ise elektrik üretimini etkileyen başka bir ögedir. Vazifeli Tedarik Şirketlerinin tahsilat ve finansman maliyetini de içeren hizmet bedeli ile beş yıllığına EPDK tarafından güç üretim maliyeti üzerinden belirlenen 2,38 net kar marjı da güç bedeli içindedir.
- Dağıtım Bedeli: Ulusal İletim Şirketimiz TEİAŞ’ın yüksek tansiyon iletim sistemi işletme ve yatırımı için 3 yıllığına ve Elektrik Dağıtım Şirketlerinin şebeke işletme ve yatırımları için 5 yıllığına belirlenen maliyetlerin toplamıdır. Bu maliyetler her yıl TÜFE ile güncellenir.
Mesken abone kümesinin faturaları içindeki iletim maliyetinin hissesi ortalama 4, elektrik dağıtım maliyetinin hissesi ise ortalama 18’dir.
- Vergi ve Fonlar: Sanayi abone kümesi için 1 ve öbür abone kümeleri için 5 olarak güç bedeli üzerinden oransal olarak belirlenen “Belediye Tüketim Vergisi”; ve tüm bedeller üzerinden oransal olarak belirlenen 18’lik KDV’nin toplamından oluşur.
Vergi ve fonların mesken abone kümesi faturalarının içindeki toplam hissesi ortalama 18’dir.
Bu üç bileşenin toplamı olarak da son kullanıcıların elektrik faturası oluşmaktadır.
Ocak ayında maliyetlerin artmasındaki en büyük etken elektrik üretim maliyetlerinin önemli halde yükselmiş olmasıdır.
Geçtiğimiz devirde ülkemizde yaşanan kuraklık sebebiyle, elektrik üretimi içerisinde en yüksek hisseye sahip olan hidroelektrik santrallerinden sağlanan elektrik ölçüsü düşmüştür. Bu durum, elektrik üretiminde, ithal kaynaklar olan doğal gaz ve kömürün hissesini artırmıştır.
Enerji maliyetlerindeki yükselişin en büyük sebebi ithal edilen, milletlerarası fiyatlara ve dövize endeksli doğal gaz ve kömür alım maliyetlerindeki önemli artışlardır. Son 1 yıl içerisinde doğal gaz fiyatları 10 kata kadar, ithal kömür fiyatları ise 5 kata kadar döviz bazında artış göstermiştir. Elektrik üretim kaynaklarındaki bu maliyet artışı, fatura bedellerinin de yükselmesine neden olmuştur.
Kamuoyunu gerçek bilgilendirmek için yaptığımız bu açıklama kapsamında, basında ve toplumsal medyada değinilen konular hakkında şu doğruları da belirtmek isteriz:
Faturalama
- Dağıtım ve Misyonlu Tedarik Şirketleri fiyat belirleyemezler, fiyat artışı talebinde bulunamazlar. Faturalara rastgele bir bedeli keyfi bir biçimde yansıtamazlar, fatura kalemlerinde bir oynama yapamazlar. Tarifeler EPDK tarafından tüm bedel zincirindeki maliyetlere bakılarak üçer aylık devirlerde belirlenmekte ve kamuoyu ile şeffaf bir biçimde paylaşılmaktadır.
- Ocak ayındaki faturalarda sık sık gündeme geldiği üzere, faturalarda toplam tüketimin 31 Aralık 2021 tarihine kadar olan kısmı 2021 son çeyrek boyunca geçerli olan eski tarife ünite fiyatından, 1 Ocak 2022 tarihinden sonraki kısmı ise 2022 birinci çeyrek boyunca geçerli olan yeni tarife ünite fiyatından hesaplanmaktadır. 1 Ocak öncesine ilişkin periyot için rastgele bir fark yansıtılması kelam konusu değildir. Bu her üç ayda bir yapılan standart bir uygulamadır.
- Abonelerin tüketim ölçüleri baz alınarak hesaplama yapılan kademeli tarifede; günlük 7 kilovatsaate kadar olan tüketimler birinci kademe olan Düşük Kademeden, bu limitin üzerinde kalan tüketimler ise ikinci kademe olan Yüksek Kademeden hesaplanarak faturalandırılmaktadır.
- EPDK mevzuatına nazaran okuma dönemleri 25 ve 35 gün ortasında olmak zorundadır. Örnek vermek gerekirse; 25 günlük okumalarda düşük kademeli tarife ölçüsü 25×7=175 kilovatsaat, 35 günlük okumalarda ise 35×7=245 kilovatsaat olarak hesaplanır.
- Bu uygulamaların dışında hareket eden şirketlere ağır cezalar uygulanır.
Özelleştirme Bedelleri
- EPDK tarifeleri belirlerken yatırımcıların 2013 yılında tamamlanan özelleştirmeler için ödedikleri bedeller için hiçbir formda karşılık ayırmaz ve döviz kurlarındaki değişimleri hiçbir formda dikkate almaz. Bu bedeller tarifelere husus edilmez.
EÜAŞ Fiyatları
- Elektrik Dağıtım Şirketleri genel aydınlatma ile şebeke işletmesi için gerekli güç muhtaçlıklarını EÜAŞ’tan temin ederler. Bu Elektrik Dağıtım Şirketleri için hiçbir formda bir gelir kalemi değildir.
- Görevli Tedarik Şirketleri ise tarifesi düzenlemeye tabi olan tüketiciler için özgür piyasa, ikili mutabakatlar ve EÜAŞ’ın toptan satış tarifesi üzerinden elektrik gücü satın alır. 2021 yılında güç muhtaçlıklarının çok düşük bir ölçüsü EÜAŞ’tan temin edilebilmiştir. 2022 yılında ise EÜAŞ’tan satın almaları öngörülen elektrik ölçüsü toplam muhtaçlıklarının yalnızca 20’si olup, yılın birinci iki ayında bu oranın sıfır olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.
- Görevli Tedarik Şirketlerinin gelirleri, alım fiyatları ile faturadaki satış fiyatı ortasındaki marjdan oluşmamaktadır.
- Dolayısıyla EÜAŞ tarifesi düzeyinin piyasa maliyetlerinin altında belirlenmesi faturaları düşürmek suretiyle tüketicileri destekleyici mahiyette, yani bir “sübvansiyon” iken, Misyonlu Tedarik Şirketlerinin gelirlerini artırıcı bir tesiri yoktur. Aksine maliyet tabanlı kar marjından ötürü Vazifeli Tedarik Şirketlerinin gelirlerini olumsuz etkilemektedir.
Dağıtım Yatırımları
- Elektrik Dağıtım Şirketlerinin ana faaliyeti şebeke (trafo, kablo, direk, aydınlatma, sayaç vb.) yatırımlarıdır. Bu yatırımlar faaliyet gösterilen bölgenin büyümesine ve gelişmesine bağlı olarak artan elektrik talebi ile şebekenin yenileme ve güzelleştirme gereksinimlerine nazaran planlanır. Bu planların EPDK tarafından onaylanmasını müteakip, Elektrik Dağıtım Şirketleri bu yatırımlar için gerekli finansal kaynağı temin ederler; materyal ve işgücü planlamasını yaparak bu yatırımları gerçekleştirirler.
- Bu yatırımlar için gereksinim duyulan tüm maliyetler EPDK tarafından en ince ayrıntısına kadar belirlenmektedir. Bu yatırımların planlara uygun ve eksiksiz bir biçimde yapılıp yapılmadığı, Güç ve Natürel Kaynaklar Bakanlığı ismine TEDAŞ tarafından yerinde denetlenmektedir.
Bugünümüz ve yarınımız için;
Elektrik Dağıtım Özelleştirilmelerinin tamamlandığı 2013 yılını da kapsayan 2011-15 tarife devrinde, dağıtım yatırımları 25 milyar TL iken, 2016-20 periyodunda birebir fiyat bazında 50 milyar TL yatırım gerçekleştirilmiştir. İçinde bulunduğumuz 2021-25 periyodunda ise tekrar tıpkı fiyat bazında 75 milyar TL’lik dağıtım yatırımı planlanmıştır.
Özelleştirmelerin tamamlandığı 2013 yılı referans alınarak 2014-2020 periyodunda Türkiye genelinde kayıp oranları azaltılmış, bugünkü fiyatlarla 65 milyar TL fiyatında verimlik sağlanarak bu maliyet faturalardan düşülmüştür.
Elektrik Dağıtım kesimi 57 bini direkt 43 bini de dolaylı olmak üzere 100 bin kişilik istihdam sağlamaktadır.
Sektör çalışanları bir kamu hizmeti yaptıklarının şuuruyla vatandaşlarımıza hizmet götürmek için, tüm zorluklara karşın her türlü hava şartında ve alanda 24 saat hizmet sunmaktadırlar. Son vakitlerde hiçbir sorumlulukları olmadığı halde dalın bu vefakar çalışanlarına fiyat artışları nedeniyle gösterilen reaksiyonları de üzülerek görmekteyiz. Fakat kesintisiz güç için en sıkıntı iklim kurallarındaki saha çalışmalarını gören vatandaşlarımızın çalışanlarımıza gösterdiği anlayış ve manevi dayanak sözlerle tanım edilemez.
1999 yılından beri elektrik dalında faaliyet gösteren bir Sivil Toplum Kuruluşu olmanın sorumluluğuyla hareket eden Elder olarak gayemiz; elektrik dağıtım bölümüne ait güç siyasetlerine, düzenlemelere ve yasal çerçeveye katkı sunmak; kesimimizin insan ve teknoloji kaynaklarını geliştirmektir.
Bugünümüz ve yarınımız için;
- Elektrik üretim maliyetlerimizi azaltmak ismine yerli ve yenilenebilir kaynaklarımızı azami derecede kullanmalı, bu üretim teknolojilerini ülkemizde geliştirmeliyiz.
- Verimliliği her alanda; üretim santrallerinde, iletim ve dağıtım şebekelerinde temel almalı, kayıpları en aza indirmeliyiz.
- Elektriği tüketirken de verimliliği temel almalı, gerekirse bunun için yatırım yapmalıyız.
Yetkin insan kaynağımızı ve gerçek teknolojileri aktif formda kullanarak dünyanın içinden geçtiği bu sıkıntı devirde, ülkemizde daima birlikte uygulayacağımız yanlışsız ve yapan siyasetlerle elektrik maliyetlerimizi azaltacağımıza inancımız sonsuzdur.
Kamuoyuna hürmetle duyurulur.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
